Đâu đó vào khoảng 15 năm trước, tôi có chuyến trải nghiệm sử dụng xe khách giường nằm từ Hà Nội đi Sapa. Dịch vụ xe giường nằm cao cấp lúc đó còn rất mới ở các tuyến đường miền núi phía Bắc, nên tôi khá hồ hởi với trải nghiệm của mình. Thoải mái hơn rất nhiều so với ngồi ghế trong quãng đường 10 tiếng (khi đó chưa xong cao tốc Hà Nội – Lào Cai), giá vé rẻ hơn rất nhiều so với vé nằm tàu hỏa, mà không cần chuyển phương tiện từ ga Lào Cai lên Sapa.

Suốt chuyến đi đó, thú thật là tôi không dám ngủ, dù được nằm thoải mái, dù tiếng ngáy vang lên khắp xe. Nằm trên vị trí khá cao so với sàn xe, không thắt được đai bảo hiểm, mỗi lần xe vào cua, vượt đèo… cảm giác khá phiêu lưu. Sau chuyến đi đó, tôi đã hoài nghi về tương lai của dịch vụ xe giường nằm, bởi nó không phải là cách di chuyển phù hợp với những tuyến đường nhiều đèo dốc như miền núi phía Bắc.

Nhưng tôi đã nhầm, chỉ không lâu sau, xe giường nằm bùng nổ, trở thành lựa chọn hàng đầu cho những hành trình liên tỉnh ban đêm không riêng ở các cung đường miền núi mà phát triển ở hầu khắp các tuyến xe liên tỉnh. Riêng với khu vực miền núi phía Bắc thì chỉ có duy nhất một tuyến đường sắt Hà Nội – Lào Cai, xe khách giường nằm giá cả hợp lý, tiện nghi và không gian thoải mái được hành khách nhìn nhận là lựa chọn tốt nhất cho những hành trình dài trên 4 tiếng di chuyển. Bất chấp cảm giác thiếu an toàn mà nó tạo ra.

Xe khách giường nằm có thiếu an toàn không? Chắc chắn là có, đặc biệt là đối với đường nhiều đèo, dốc và các khúc cua, trong khi xe giường nằm trọng tâm cao, nó dễ lật hơn, mà dây đai an toàn lại không hiệu quả với giường nằm. Đó là lý do mà xe khách giường nằm chỉ phổ biến ở các quốc gia đang phát triển khu vực Đông Nam Á và một số quốc gia châu Phi, hay Trung Mỹ, nó hầu như vắng bóng ở tất cả các quốc gia có đường sắt phát triển.

Ở Việt Nam, sự kém an toàn của xe khách giường nằm được ghi nhận bằng những tấm biển báo giao thông hạn chế tốc độ dưới 40km/h tại các đoạn đường đèo. Và, những tiếng nói đề xuất cấm xe giường nằm đã xuất hiện ngày càng nhiều hơn sau các vụ tai nạn. Thậm chí có cả những tiếng nói đề xuất cấm đến từ chính những người đang kinh doanh loại hình vận tải hành khách này.

Cá nhân tôi ủng hộ việc cần thiết có một lộ trình để dần xóa bỏ xe khách giường nằm, hoặc ít nhất cũng nên quy định loại xe này chỉ nên có một tầng giường để hạ thấp trọng tâm. Điều đó có thể khiến cho giá vé cao hơn, tác động tiêu cực tới nhiều người có nhu cầu thường xuyên di chuyển đường dài ở những khu vực không có đường sắt. Vì vậy, tôi cho rằng, để dần dần xóa bỏ xe khách giường nằm thì không phải chỉ là câu chuyện riêng của các cơ quan đảm bảo an toàn giao thông đường bộ, bởi đây là vấn đề lựa chọn của hành khách. Để xóa bỏ xe giường nằm, hoặc hạ trọng tâm, bớt số giường, thì cần tăng lựa chọn của người dân.

Phát triển mạng lưới đường sắt không phải là câu chuyện ngày một ngày hai, đặc biệt đối với các tuyến giao thông miền núi. Nhưng tăng khả năng đáp ứng của hàng không chặng ngắn là điều khả thi. Các tuyến bay ngắn, dịch vụ tối giản, giá rẻ, có lẽ là một lựa chọn tốt, cho cả nhà nước, ở khía cạnh đầu tư, và người dân.

Tóm lại, xóa bỏ xe khách giường nằm là một việc cần được thúc đẩy, nhưng cần có lộ trình phù hợp nhằm tăng lựa chọn dịch vụ di chuyển của người dân. Trước mắt, có thể bắt đầu bằng việc rà soát, cấm một số cung đường không phù hợp, giám sát và kiểm soát việc vận hành chặt chẽ hơn, hạ trọng tâm xe. Tiếp đó là khuyến khích đầu tư hạ tầng hàng không miền núi, khuyến khích mở các tuyến bay ngắn, với dịch vụ và giá vé tối thiểu.

Tác giả: Nhà báo Phạm Trung Tuyến hiện là Phó giám đốc kênh radio Giao thông quốc gia 91 Mhz của Đài Tiếng nói Việt Nam.